BİR ANADOLU KADINININ ANILARI

ASKER MİSAFİR BABAM ÇIKTI                             

Bir sonbahar sabahı iki veya üç yaşımdayım. Evimize uzun boylu bir erkek geldi. Bacakları çarpık, sırtı kambur. Çabuk çabuk Ayşe Ebemin bir şeyler fısıldadı kulağına. Ebem öyle mutlu oldu, yüzünden belli ki gülümsüyor. Hem de, mektup ne zaman geldi, diye soruyordu. Hem de ebeme o da, ebe, diye konuşuyordu. Bir de, muştuluğumu istiyorum, diye öyle laflar etti ki ben küçük olduğum için hiçbir şey anlamadım. Sadece anamı, benden on bir ay büyük olan Hatice Ablamı, bir de babamın annesi Ayşe Ebemi tanıyorum. Kim olduklarını bile bilmiyorum. Evin içinde yataklar serili, sabahın erken körü, güneş filan doğmamış. O erkek bize bu kadar erken nasıl, neden, niçin gelmiş, kim o insan? Yalnız o adam gidince ebem, yarın bu saatlerde gelin, Şevket geliyormuş Fadime’nin Ali’ye mektup gelmiş, onu muştuladı, dedi. Ebem yani babaannem ablamla benim elimden tuttu. Babanız askerden geliyor, dedi. Ama baba kim, Şevket kim, Ali kim, Fadime kim bilmiyorum. Sonra büyüdükçe anamdan öğrendim. Fadime babamın ablası, Ali onun hem oğlu hem de babamdan iki yaş küçük. Babam Ali’nin hem dayısı hem arkadaşıymış. Onun için bize bu kadar rahat gelip gider hem de babaanneme o da ebe dermiş. Ertesi sabah güneş doğmadan anam da ebem de bir telaş. Ebem avluyu zaten ikindiden süpürüp temizledi. Akşama kadar da ablamla bana, babanız geliyor, babanız gelecek, size kına, şeker getirecek, deyip durdu. Anamla ebem telaş ettikçe biz kimin geleceğini, babanın nasıl biri olduğunu bilmediğimiz için daha korkup anamın şalvarına sıkı sıkı tutunuyoruz. Çocuğun beyninde ilk gördükleri, duydukları o kadar sağlam durur ki sanki tapu kadar sağlam.

Ben babamı ilk aynen şöyle gördüm. Güneş doğmadan sabah ezanından sonra, evimiz caminin dibinde, ezan sanki bizim evin dam başında okunur gibi net duyulur. Deliğin önünden iki kafa kapıya doğru geçti. Gövdelerini kapının önünde gördüm. Fakat ebem belli ki hiç sabaha kadar uyumamış. Hemen ayağa kalktı, Şevket geldi, demesiyle kapıya yöneldi. Bizim yatak kapıya daha yakın olduğu için ben tam kapının altına dikildim. Dışardan bir ses, muştuluğumu isterim, dayımı getirdim. Ayşe Ebem kapının ardından dayağı çekip çıkardı. Dışarıdaki adamlar içeri girdi. Ben aşağıdan yukarı bakıyorum. Öndeki adamın sırtında yeşil elbiseler, takkesine kadar hepsi bir takım. Elbiselerin üzerinde kırmızı kırmızı gelincik çiçeği gibi kumaş parçaları dikili. Meğer asker urbası böyle olurmuş. Beni kucağına aldı babam. Sanki süslü gelin gibi güzeldi. Hani insanın ihtiyacı olan bir şeyi tesadüf verince, bulunca memnun olur, sevinir. Açsa doyar, çıplaksa ısınır. Bana öyle geldi, o anı daha özlüyorum. Meğerki öndeki asker urbalı babam, arkadaki Fadime Halamın oğlu Ali Amca imiş. Eve girdiler. Babam şöyle anlatıp durdu, gece trenle Karaköse’den çıktım. Yalınlı istasyonunda indim. Yürüye yürüye İmikler Köyü’ne dayımgile geldim. Ordan da erken çıktım yürüdüm. Bir pancar arabasına rastladım. Buraya Okçu Köyü’ne geldim. Ayaklarım potine* yapıştı. Yükümde çocuklara kına şeker, arkadaşlara, eşe, dosta asker cigarası derken uyuyup kalmışım.

KERVAN

Anamla anneanneme gidiyoruz. Yaşım kaç bilmiyorum. Yalnız anam elimi bırakmıyor ki kesin küçüğüm. Anamı asılıyorum. Düşersin, der. Beni bırak derim. Bırakırsam seni yabancılar ta uzaklara kaçırır, gözlerini oyar, kendi çocuklarına takarlar, der. Ben de korkup bir tarafa gidemiyorum. Anneanneme ebe diyorum. O zaman öyle, babaanneye de anneanneye de herkes ebe, nine diyorlar. Öbür türlü bilen yok. Ebemin evi bizim eve çok uzak. Biz köyün çarşısında oturuyoruz. Ebemgil taa köyün yukarısında. Yaylaya gider gibi yolda yürürken, bir iki kadın ellerinde kırık dökük çanak, söyleni söyleni baş aşağıya yürürler. Anam sordu, ne söyleniyorsunuz, nereye gidiyorsunuz. Kadının biri, kervan gelmiş, dedi. Öbürü biraz şakacı, akıl aramaya, deyince anam, gerçekten doğru söyleyin, nereye gidiyorsunuz? Şakacı kadın, kervana develer gelmiş. Anam, yükleri neymiş. Şakacı kadın, yükleri mi, üzüm, yemiş, tuz, hurma, keçiboynuzu, iğde, bizim onları almaya paramız yok, biz de bu elimizdeki kaplara develerin siğdiğini doldurup içeceğiz, dedi. Anam, siz şaşırdınız mı hiç siğdik içilir mi, hasta olursunuz. Kadın, derman için, mayasıla bire birmiş, gel sen de gidelim, dedi. Biz de yürüdük. Sanki köy hep orada. Develer otuz kırk tane var. Kimisi ığmış, kimisi ayakta. Çocuklar devenin arkasına dikilmiş, avuçlarını açmışlar, biraz yaşlı ebeler kırık dökük çanak tutuyorlar. Kimileri gülüyor kimileri devenin sırtında resim çektiriyorlar. Fotoğraf makinesi de kervanla gelmiş. Kervancılar para karşılığı fotoğraf çekiyorlar. Fotoğraf çekinmeye de herkesin cesareti yok. Dışarıda çalışan bir iki kişi fotoğrafın ne olduğunu biliyor. Onlar fotoğraf çekilince, bunun ayıp olmadığını sadece bir anı olduğunu köylüye anlatıyor. Ben hem seviniyorum kalabalığa hem de develeri hiç görmediğim için boylarından korkuyorum. O ara devenin biri siğmeye başladı. Hatça Ebe babamın akrabası, bir avuç kendi içti bir avuç da bana içirdi. Yüzümü yıkadı bir de beni siğdiğin altına tuttu, saçlarım uzasın diye. Hep ıslandım, gözlerime kaçtı, sızlıyor. Öbür yandan başka bir kadın Hatça Ebe’yi ittirdi. Hep bu rahmet size mi, biraz da benim çocuğumun saçları uzasın. Herkes kapış kapış, sanki yangından yağma kaçırıyorlar.

İLK KINA VE MELEK

Kurban Bayramının arifesi. Hatice Ablam takıyı, giysiyi güzeli yeniyi pek severdi. O gün anama ben bayramlık isterim, kına isterim diye tutturdu. Babam ters ve cimri bir türlü alırım demez. Askerden kına getirdim ya daha ne, diyor. Anam kınayı arıyor tarıyor bir türlü bulamıyor. Akşam oldu. Büyük halamın kocası Ahmet Çavuş muhtar olduğu için köyün resmi işlerini şehirde yapmaya gidiyor. Şehre gitmişken kızına bayramlık almış, halam da kızının elbiselerini ablama getirmiş ben de ablamın elbiselerini giyeceğim. Anam nakışlı çoraplarımızı sandıktan çıkardı. Fakat kınayı, evi delik deşik etti kına yok. Sabah bayram, kadın köy yerinden nereden alsın. Ablam illaki kına yakınacağım diye ağlıyor. Çok küçüğüz heralde, o geceyi bir dumanlı, derin ıssız anımsıyorum. İkinci yaşım filan. Komşumuz Kezban Hala o gün ihtiyar anasına kına yakmış. Kezban Halanın babası Sülü Dede bakkaldı. Ablam kına isterim, diye ağlaya ağlaya uyudu. Anam pek üzüldü. Kalktı Sülü Dedeye gittik. Sülü Dede yakın, bizim eve pek yakın. Sordu anam, kına bitti evladım, dedi. Eve geldik, Anam ablamın üstünü örttü. Yorgana doğru elim uzanınca elime bir damla yaş değdi. Anama baktım ağlıyordu. Uyumuşuz. Az sonra kapı açıldı. Kezban Hala elinde kına sahanıyla içeri girdi. Anasının başına yaktığı kınanın bulaşıklarına biraz toz şeker biraz su karıştırdı. Ablamın ellerine sanki yaraya krem sürer gibi biraz biraz sürüp eşarpla bağladı yalan yanlış. Bana da yaktı. Ellerimizin çok yeri boş. Orada burda bir iki nokta benek. Sabahleyin uyandık ablam öyle sevindi öyle sevindi anlatamam. Kınalarımızı kim yaktı, deyinca anam, Melek, dedi. Ablam, sen gördün mü, diye bana sordu. Anam, Melek görünmez, diye cevap verdi. Bir şey isteyip de bulamadığımızda, alamadığımızda ablam hep, ah o Melek bir daha gelse, der dururdu.

MERDİVENDEKİ CİN

Anam beni bahçeye giderken, amcamın hanımı İrebiye Cicime emanet ederdi. Ben hani aksi degil de hareketli, istediğim yere anında çabuk varan bir çocuktum. Yine bir gün anam bahçemizden domates biber getirecek. Beni evlerimizin uzaklığı on adım olan İrebiye Cicime bıraktı. Amcamın evi çardak iki katlı, merdivenli. Bizim evimizse, kapıdan dışarısı toprağa basarız, yer ev. Cicim beni kucağında merdivenden çıkardı, sekiye oturttu, elime de bir bardak süt verdi. Ben sütü içiyorum fakat üzerime de biraz döküldü. Cicim bana, beş yaşındasın bir bardağı sıkıca tutamıyorsun, kötü müsün sen, deyip merdivene aşağıya yürüyünce arkasından şalvarına süt tenceresi takıldı, merdivenlere aşağı süt tencere karıştı. Evin kızı Nazire Abla telaşla içerden dışarı yarışınca o da beni farkedemedi bana çarptı, merdivenlere aşağı ben de düşüp ta yere kadar indim. Yerde de avludaki inek süstü. Başım yarıldı, kanadı. O ara anam geldi. Anam, amanin ne oldu size böyle cin çarpmış gibi deyince İrebiye Cicim, merdivendeki cin, bizi cin çarptı, dedi. O gün bugün merdivenli ev görünce bu manzarayı hatırlarım.

GRAMAFON

Arkadaşım Meziyet’le oynuyoruz. Mahallemizde Meziyet’lerin evinen bizim evin arası yirmi adım anca. Onun anasıyla benim anam amca çocukları. Meziyet’in babası Mustafa Amca yapı ustasıydı, çok güzel kalem gibi yapı yapardı. Hemen hemen köyün üçte birinin oturdukları evi o yaptı. Mimar gibi adamdı valla. Rahmetli üç katlı binayı, komşusuna üç ayda bitirmiş. Altmış oda kerpiç bina, üç tarafı pencere, keklik kafesi gibi. 1959 senesi olacak, sekiz yaşımdaydım. Binanın kiremidi yani çatısı örtülürken bütün köylü çatı kiremidini kamyondan yere yıktılar. Ben küçükken böyle işleri yardımlaşarak yaparlardı. Hatta o üç katlı binanın yerinde yıllanmış tepesini, Yunan askeri ordan burdan göçürmüş yakmış, kevgire çevirmiş. Kapımızdan yürüyerek çıkıp o delik dambaşın yanına vardım mı, apılayarak* da dambaşın üstüne çıktım mı, delikten de göçük yere bakarken anamın beni arkamdan korku içinde elbisemin sırtından yakalayıp eve getirdiğine, kapıyı da çok zaman kendisi de iş tutarken dayakladığına aklım eriyor. Anama bunları anlattığımda, sen o zaman dört yaşındaydın, doğru amma hayret, derdi anam. Hele hele bizden bir iki yaş büyük ablaların abilerin ayaklarını o deliklerden aşağıya salladıklarını daha iyi hatırlıyorum. Dibi herhalde fazla yüksek değildi. Tekrar önünden arkasına dolanır gülüşerek itişerek yine içine kayardık. O göçük dambaş çok genişti tarla gibi. Bazı yerlerinde de papatya kazanlar vardı.

Sonra büyüdüğümde öğrendim, köyün en zengini Hacı Hasan’ın oğlu Emin ağanınmış o üç katlı bina. O Emin Ağayı da gördüm sonra, ihtiyarlamış. Altmış odalı üç katlı bina sahibini. Çocukları pek sahiplenmemişler, altı sene sonra bina olduğu yere sanki kerpiç nadası gibi çökekalmış. Sabah erken kalkanlar köyün içinde bir toz bulutu oluşturduğunu söylediler. Babaannem de çok erken kalkardı o da duymuş görmüş. Zelzele olur sandım, önce çatırtı sonra sallantı, sonra mahalle toz içinde kaldı. Sanki birileri binayı olduğu yere nüzul** etti. Yanındaki en yakın binaların camları dahi kırılmadı. Herhalde kerpiç olduğu için, dedi köylü. Sağlam olan kiremitlerini kerpiçlerini günlerce aylarca çektiler. Sanki yağma var gibi. Bize çok yakın olduğu için görürdüm.

Meziyet’inen devamlı orada oynardık. Yine bir gün oynarken Meziyet’in amcasının karısı geldi yanımıza. Meziyet’e, hadi bize gidelim de benim bebeği salla da bezleri Ilıpınar’da yıkayıp da geleyim, dedi. Meziyet, hadi sen de gidelim, dedi bana. Gittik. Bebeğin anası, sakın hiçbir yeri karıştırmayın, ben çok çabuk geleceğim, deyip gitti. Bebek uyuyor. Biz evin içinde hiç bakmadık yer koymadık. Bir göz ev fakat Meziyet’in büyük dedesigil çok uzak bir yerden göç etmişler. Evde banyo var. Dışarda tuvalet var. Evin bir köşeşinde soba var. Hatta ev büsbüyük saray yavrusu. Birbirimizin sesini duyamıyoruz. Biz evi karıştırırken taa yukarı köşede bir de tandır var. Tandırın hemen yanı başında sandık mı desem, dolap gibi düğmeli telli süslü bir şey. Kapanı açıp içine girdik. Tellerini çaldık. Bu ne dedim Meziyet’e. Gramafon, dedi. Bir düğmesine bastıydı, başladı çalıp söylemeye. O ara bir de oyuna başladık. Çocuk da uyandı. Zaten o çalgıyı da bilip durduramadık. Ev bir tuhaf oldu. Evin kapısından çıkarken duvarın kenarında karyola gibi yerler var. Bunlar ne, dedim Meziyet’e. Onların adı pat, üzerine yatak sererler pire olmazmış, dedi. Meziyet bebeği sallıyor, bebek ağlıyor. Kapıdan çıktım bebeğin anası geldi.

Evimize geldim, anama o evde gördüklerimi anlattım. Anam, Meziyet’in büyük dedesinin uzak bir ecnebiden kaçıp geldiklerini, gelirken de evlerinde kazlarını kesip karnına artık altın mı dolar mı, ellerindeki para neyse kazın karnında, üzerine de don yağı dökerek sınırdan atlattıklarını anlattı. Anamı dinledim dinledim, zere herkesin evinde yıkanmaya leğen yok, onlarda evin içinde banyo, herkesin radyosu dahi yok onlarda gramafon, o yıllarda herkes kuşekmeği* yer, onlar da somun dedim. Kalk dedi babaannem, zenginin malı züğürdün dilini yorar.

BABAANNEMİN BAL ARISIYIM

Ben çok küçüğüm beş yaşındayım. Anam söyledi. Rafet Amcamın yetmiş-seksen kovan arısı var. Hüseyin Amcamın da var o kadar fakat Hüseyin Amcamın karısı fesat. Hiç babaanneme bize zırnık koklatmaz. Rafet Amcamla Hüseyin Amcam ayrı anadan. Babam babaannemden olduğu için Hüseyin Amcam babaanneme hiç bal vermez. Babaanneme, Hüseyin Amcama yardım etme, o bize, sana bal vermez, dedim. Babaannem, varsın vermesin, yardım karşılıksız yapılır, yardımın karşılığını Allah verir, kullar veremez, Rafet Amcanın verdiği bal bize yeter de artar bile, dedi. Anam ebeme, bal versin diye demem sen onun anası değil misin, dedi. Tabii ben küçük olduğum için orasını bilmem. Ebem, ananın üvey olması kardeşi üvey yapmaz hepsi bir atanın evlatları, Hüseyin’i karısı şımartır, ondan beni pek sevmez, dedi. Rafet Amcamın kapısı on adım bizim kapıya. Hüseyin Amcamınki otuz adım kadar var.

Bir gün Rafet amcam yine bal açtı. Kapılar açık. Yalın ayak yürüdüm eve girdim. Bal yığdıkları çadırın üstüne dikildim. Cicim, ayakların yalın balları batıracaksın, dedi. Ben kenarına oturdun habire parmağımla petekleri delip delip parmağımı yalıyorum. Cicim, Amcamın karısı, balları batıracaksın kalk da gel buraya, dedi. Doymadım, amcamın yüzüne bakıyorum. Amcam bana gülüyor. Küçük olduğum için olacak bana da kıyamıyor. Doldur balları eteğine, dedi. Petekler ikişer kiloluk. İki tane eteğime koydum. Bir de yarıma uzanıyorum. Yarı peteğe uzanınca bütünler düşer diye eteğimi dişlerimle tuttum. Bu sefer de yerden kalkamadım. Cicim, dök açciğini, dedi. Dökmem de. Daha kalkabilsem yerden yarım olanı da alacağım. Rafet Amcam yıkılıyor bana gülmekten. Cicim beni dışarı çıkaracak. Amcam Cicim’e, bırak çocuğu, dedi. Cicim eteğimdeki balları boşaltmak istedi. Heralde amcam kızdı. Ben ağlamaya başladım. Kalkamam, eteğimi boşaltmam da. Anam utanır, dökelim, der bana. Babaannem geldi beni kucağına aldı. Anam, ayıptır, der. Babaannem, benim kızım bal arısı, babaannesinin bal arısı o, dedi. Üzerimi soyup değiştirdi. Bir tepsi bal, ye de ye… Amcamın hoşuna gitti heralhalde her bal açışında eteğimi bal petekleriyle doldururdu.